22 Nëntor 2022

Pjesa 1.

Mikrofoni udhëtues i Ancient Faith Radio (AFC) shkon deri në Korçë, Shqipëri për të intervistuar Mitropolitin Joan. Ai u rrit në Shqipërinë komuniste, e gjeti Krishtin në mënyrë të mrekullueshme, u bë pjesë e kishës së krishterë të fshehtë dhe ilegale dhe tani është anëtar i Sinodit të Shenjtë të Kishës Orthodokse Autoqefale të Shqipërisë nën udhëheqjen hierarkike të Kryepeshkopit Anastas. Është një histori e fuqishme e hirit dhe ofrimit të Zotit në rrethana shumë të vështira.

z. John Maddex: Pas persekutimit të gjatë dhe të ashpër në Lindjen komuniste, Kisha Orthodokse Autoqefale e Shqipërisë sot ka përjetuar një ringjallje të plotë – shumë e quajnë një mrekulli të kohëve moderne – nën udhëheqjen dhe drejtimin shpirtëror të Kryepeshkopit Anastas, ende aktiv në moshën 93 vjeç.

Në këtë ringjallje përfshihet edhe Mitropolia e Korçës. Sot në Korçë shërbejnë 32 priftërinj vendas nën kujdesin e Mitropolitit dhe atit të dashur Joan. Mitropoliti Joan, u rrit në komunizëm dhe e gjeti Krishtin përmes një mrekullie në një mënyrë shumë të papritur. Më pas ai u bë pjesë e kishës së krishterë të fshehtë në Shqipëri, në një kohë kur grumbullimi si të krishterë për të adhuruar dhe lutur ishte i paligjshëm.

Së fundmi patëm privilegjin të udhëtonim në Shqipëri dhe përfshimë një udhëtim anësor në Korçë në juglindje të këtij vendi të bukur. Në zyrën e tij, Hirësi Joani na dha këtë intervistë të pangutur dhe mahnitëse, ku ai tregon historinë e tij shumë personale të konvertimit.

Kemi bekimin dhe privilegjin të jemi në Korçë të Shqipërisë dhe të flasim me Mitropolitin Joan. Ne duam t’ju falënderojmë, Hirësi, që na lejuat të vijmë të flasim me ju.

H. Joani: Mirë se na erdhët!

z. Maddex: Ju keni qenë Mitropolit këtu për sa kohë?

H. Joani: Kam kaluar 24 vjet; tani jam ne vitin e 25-të.

z. Maddex: Ah, kjo është një ngjarje e madhe. urime. Është e mrekullueshme!

H. Joani: 25 vjet është një brez i plotë.

z. Maddex: Është, ashtu është. E kuptoj që jeni edhe në një program ndërtimi?

H. Joani: Po, ne po restaurojmë katedralen e vjetër. Një nga arsyet është ruajtja e kujtesës historike të qytetit, sepse populli ka nevojë për kujtesën historike. Rreth katedrales, kjo kishë u themelua në qytet dhe u rrit. Ndaj rikthimi në qytet i katedrales do të ishte diçka shumë e mirë për të gjithë njerëzit që jetojnë në Korçë. Jo vetëm ortodoksët por edhe njerëzit e besimeve të tjera kanë dhënë diçka për të ndihmuar në restaurimin e kësaj kishe historike.

z. Maddex: Pra, po restauroni një kishë historike, që do të thotë se ajo ka një histori. Kur nis historia e saj?

H. Joani: Ndoshta kisha ka qenë me shekuj këtu, por ka pasur dy gjëra që janë regjistruar. Është një në shekullin e 18-të kur u ndërtua kisha, një kishë e madhe, një kishë postbizantine. Dhe ne tani po restaurojmë ashtu si ka qënë në shekullin e 19-të. Kisha është një katedrale e madhe dhe ne besojmë se do të jetë jo vetëm kishë, por një lloj qendre kulturore, e hapur për të gjithë dhe sigurisht për shërbimin e të krishterëve, por e hapur për të gjithë. Sepse në Shqipëri, jo vetëm në Korçë, por në të gjithë Shqipërinë, në kohën e komunizmit kishte shumë të martuar, që ndanin të njëjtën gjuhë, të njëjtën kulturë, duke e ditur që të gjithë shqiptarët para pushtimit osman ishin të krishterë. Pra, ata kanë diçka të përbashkët. Që ata të vijnë në kishë, është diçka normale.

Shumica e fëmijëve nga këto martesa ndërfetare tani po vijnë në kishë. Ne nuk duhet t’i gjykojmë ata; ne duhet t’u shërbejmë atyre. Por personalisht besoj se çdo qenie njerëzore kërkon diçka. Kur them “diçka”, ata po kërkojnë Zotin. Dhe kur them “Zotin”, kam parasysh Perëndinë e zbuluar nga Krishti. Pra, nëse ne do të jemi në gjendje t’ia paraqesim këtë të gjithë popullit, do të jetë shumë më e lehtë për ta që ta pranojnë. Të njëjtën gjë bëri edhe Shën Pavli kur foli për Perëndinë e panjohur. Pra, ky Zot i panjohur është diçka që të gjithë qeniet njerëzore e kërkojnë. Është detyrë e të krishterëve të përfaqësojnë atë Zot, jo Zotin që ndonjëherë mendojnë se po predikojnë. Është vërtet e rëndësishme, kjo, sepse të gjitha qeniet njerëzore ndajnë të njëjtën gjë, të njëjtën natyrë. Siç e diskutuam më parë, siç ju përmenda një thënie të Shën Gregorit Teologut, i cili thotë se “qeniet njerëzore në shumës është një herezi; është një qenie njerëzore dhe miliona njerëz”.

Pra, të gjitha qeniet njerëzore kanë një origjinë hyjnore dhe të gjitha janë krijuar sipas imazhit të Zotit. Dhe nëse besimet e tyre janë të gabuara, prapëseprapë, origjina hyjnore, është në to. Është e pamundur gjithmonë që çdo qenie njerëzore të njohë Perëndinë e vërtetë. Dhe Mishërimi preku gjithë qenien njerëzore, u dha mundësinë të gjithë njerëzve të ndryshojnë natyrën e tyre, duke ndjekur kryqin dhe ngjalljen e Zotit tonë. Pra, kjo është një dhuratë e gjithë qenieve njerëzore, jo për disa njerëz të zgjedhur apo disa raca të veçanta. Të gjitha këto gjëra të tjera janë një devijim i kësaj. Të gjitha qeniet njerëzore janë thirrur për këtë dhe Krishti u kryqëzua për të gjithë qeniet njerëzore.

z. Maddex: Faleminderit Zotit. Ka kaq shumë për të cilat mund të flasim, Hirësi, për Korçën, për kishën këtu. Ajo që vërtet mendoj se dëgjuesit tanë do të donin të dëgjonin ka të bëjë më shumë me ju personalisht dhe takimin tuaj të parë me Krishtin si plotësuesin e nevojës suaj për Perëndinë. Mund të na tregoni ku keni lindur dhe në çfarë kulture?

H. Joani: Kam lindur në Tiranë në 1 janar 1956. Isha pjesë e një familjeje të madhe. Ishim tetë fëmijë. Gjatë kohës që feja ishte e ndaluar, hoqi çdo lloj feje. Por megjithatë, ju nuk mund ta mbyllni derën e Zotit. “Unë hap dhe askush nuk mund ta mbyllë,” thotë Zoti. Kur isha fëmijë, isha shumë i lumtur. Një familje e madhe, një familje tradicionale. Dhe më pëlqenin aq shumë përrallat, legjendat, mitet, leximi, të gjitha këto gjëra. Më vonë, kuptova se ishte një udhëtim, ishte një kërkim, duke kërkuar diçka.

Kur shkova në gjimnaz, dalëngadalë gëzimi u zhduk, sepse ishte ndikimi i leximit të disa filozofive, ku filloni të mos u besoni gjërat që ishin për fëmijë. Por besimi nuk ishte në njëfarë mënyre doktrinore, sepse nuk kishte kishë, nuk kishte xhami, nuk kishte asgjë. Ishte më shumë një lloj ekzistence e diçkaje të përtejme. Isha në vitin e katërt të gjimnazit dhe sapo kisha mësuar frëngjisht. Një mik i vëllait tim tha: Kam një libër në frëngjisht në shtëpinë time. Do t’jua sjell atë. Ai nuk e dinte se çfarë lloj libri ishte. Ai ma solli mua—ishte Dhiata e Re. Në atë kohë, ishte viti 1974, në Shqipëri ishte shumë më e lehtë të gjeje dinamit sesa ungjill, sepse nëse të kapnin me një ungjill, të paktën do të dënoheshe me tetë vjet burg.

Kur lexova Ungjillin, ndjeva diçka ndryshe. E ndjeva atë gëzim që kisha si fëmijë që u rikthye. Fjalët e para që i thashë vetes për Zotin ishin: “Faleminderit që ma solle sërish këtë gëzim”. Dhe kështu filluam të interesohemi më shumë për të lexuar diçka më shumë rreth këtyre gjërave. Lexova dhe dija thuajse përmendsh në atë kohë të gjithë Ungjillin në frëngjisht. Pas kësaj e gjeta në shqip. Nëpërmjet shokut tim, unë isha në kontakt me një grup të vogël Kishash nëntokësore. Kishte disa grupe shumë të vogla, sepse frika ishte e tmerrshme. Mbaj mend në kohën që disa u pagëzuan fshehurazi, një prift katolik u ekzekutua sepse ai bëri shërbesën e Pagëzimit. E thashë për të kuptuar si ishte situata. Ishte një prift hero, një prift i shenjtë, Atë Kozmai nga Vlora. Është një qytet në jug të Shqipërisë. Ai kreu gjatë gjithë jetës së tij ndoshta 3000 pagëzime. Ai ishte pjesë e këtij grupi të vogël të Kishës së nëndheshme.

Mbaj mend që shkova në shtëpinë e tij për pagëzimin. Djali i tij ruante jashtë për të parë nëse dikush do të vinte. Ishim në bodrum. Ishim vetëm tre veta. Ishte prifti, unë dhe kumbari im. Por gëzimin që ndjenim në atë kohë, nuk e kam përjetuar më shumë. Në atë kohë kishim etje, por nuk kishim ujë. Sot ka shumë ujë, por njerëzit nuk kanë më etje. Ndonjëherë ato nuk shkojnë bashkë me njëri-tjetrin. Unë mora Kungimin e Parë gjatë asaj kohe. Qëllimi im, ideja ime është të bëhesha murg, por në atë kohë ky mendim ishte i çmendur në Shqipëri, sepse njerëzit mendonin se do të ishte e pamundur ndryshimi i regjimit.

Në vitin 1990, kur filloi një lloj hapjeje, dhe shumë shqiptarë patën mundësinë ndoshta të dilnin jashtë, unë isha një prej tyre. Fillimisht shkova në Itali dhe më pas në Shtetet e Bashkuara. Në Shtetet e Bashkuara kam studiuar në Kryqin e Nderuar, i ndihmuar nga Kisha Ortodokse Shqiptare në Boston. Por unë u thashë se nëse Kisha do të hapet në Shqipëri, unë do të kthehem. Dhe ata më thanë, “Mirë”, duke menduar se askush nuk do të kthehej. Kur mbarova shkollën, mendova se në Shtetet e Bashkuara, një prift më shumë, një më pak, do të ishte njësoj. Në Shqipëri ishte një nevojë e madhe, sepse kishim shkatërruar gjithçka. Kështu që vendosa të kthehem.

z. Maddex: Më lejoni të kthehem te ai momenti i konvertimit. Ju folët për leximin e Dhiatës së Re për herë të parë dhe për t’u rrëmbyer, magjepsur nga fjalët e Krishtit dhe për mesazhin e Ungjillit. Kjo kishë e nëndheshme që gjetët, a ishte një kishë ortodokse?

H. Joani: Po. Unë ndoshta përgjigjem në një mënyrë të shkurtër. Kur lexoj Ungjillin, është diçka që unë e quaj një lloj të vërtete psikologjike, mënyrën se si është shkruar, ndoshta ashtu siç e kam kuptuar, e kam ndjerë. Jeni të bindur se është e vërteta. Këtë nuk e bën arsyeja, por është diçka përbrenda që e ndjen. Kështu që kur lexova, nuk kisha asnjë dyshim se ishte e vërteta.

Ky grup i vogël – të gjithë ishin ortodoksë – disa prej tyre ishin në Korçë. Këtu ishin disa motra të shenjta, shumë të kaluara në moshë atë kohë. Ishte ky prifti nga Vlora dhe disa njerëz në Tiranë. Kam vizituar motrat. Ne i quajmë motra sepse ishin motra nga gjaku. Unë e kam vizituar priftin në Vlorë kur u pagëzova dhe bëra Kungimin e Parë.

Dhe unë kam një histori të bukur me këtë prift. Pasi u ktheva në Shqipëri dhe pasi u dorëzova Peshkop, ai u dorëzua pas meje si Peshkop. Unë isha një nga tre Peshkopët që morën pjesë në dorëzimin e tij. Nuk di një rast tjetër që prifti që të ka pagëzuar, ti do të ishe një nga Peshkopët që ta dorëzoje Peshkop! Ndoshta ka, por unë nuk e di një rast si ky.

Dhe gjatë kësaj kohe, megjithëse ishte shumë e vështirë të gjeje këtë lloj letërsie në Shqipëri, do të tregoj historinë që nëse ka shumë dëshirë për të gjetur diçka, Zoti do t’ju japë mundësinë. Pra, askush nuk është i privuar nga mundësia për të gjetur Zotin. Gjithmonë, nëse ka një dëshirë për ta bërë këtë – dhe unë isha kaq i etur për të gjetur Dhiatën e Vjetër.

Në atë kohë më interesonin shumë, si shumë të rinj, për gjuhët e vjetra: etimologjia e fjalëve dhe kjo. Po kërkoja një libër nga Champollion që ai, me hieroglifet e Egjiptit. Shkova në bibliotekën qendrore në Tiranë dhe bëra dosjen për këtë libër. Dhe nëpunësi, kur erdhi libri, po fliste me dikë tjetër dhe më dha librin pa e parë. E mora librin, duke menduar gjithmonë se kjo ishte gjuha e Egjiptit të lashtë. Kur hapa librin, ishte e gjithë Bibla, ende në frëngjisht. Unë e kam atë libër, dhe ndoshta tani po mendoj t’ja jap përsëri bibliotekës! Por askush nuk e ka kërkuar atë libër, sepse nëse e keni atë libër nga biblioteka dhe nuk e ktheni, ju dërgojnë një njoftim. Askush nuk pyeti. Ndoshta ata kishin frikë, sepse po të pyesnin, do të thoshin: “Pse e keni atë libër?” Nuk e di se çfarë ndodhi, por ju mund të shihni një dëshirë të madhe për të gjetur diçka në vendin më të vështirë në botë për ta gjetur atë, ende mund… Siç thashë në fillim, nëse Zoti ka hapur diçka, askush nuk mund ta mbyllë atë.

z. Maddex: Disa nga dëgjuesit tanë si unë, që jam pak më i rritur, kujtojmë vitet e komunizmit dhe ne luteshim për vëllezërit dhe motrat tona në Krishtin që ishin nën sundimin komunist, që Zoti t’i mbronte, që t’u jepte një mënyrë për të shprehur besimin të sigurtë. Dhe ju në fakt, megjithatë, e keni jetuar atë. Ju e gjetët Dhjatën e Re, e lexuat, e besuat, shkuat në kishë. Na tregoni, çfarë mbani mend nga vajtja në këtë kishë të nëndheshme si i ri dhe rreziku që lidhej me këtë? A ka pasur ndonjë moment kur keni qenë në frikë?

H. Joani: Kur u pagëzova, nuk i tregova familjes sime, jo sepse ishin kundër, por nuk doja që të kishin frikë, sepse kishte shumë frikë në atë kohë. Me një fjalë, ndoshta do të dënohej. Nuk mund të shpjegoj më mirë, por ndoshta Zoti na ruajti në atë kohë, sepse isha shumë i vogël dhe për këtë flisja me miqtë e mi më të mëdhenj.

Unë kam një histori. Unë kam punuar në Spitalin Psikiatrik për një kohë të gjatë dhe një ditë – është një histori që nuk e dija gjatë asaj kohe, por më pas, kur isha në Shtetet e Bashkuara, takova atje sekretarin e Partisë Komuniste që ishte në spital. Dhe ai më tha diçka. Një ditë erdhën dy persona nga Sigurimi-Sigurimi është KGB-ja shqiptare, Securitate në Rumani. Dhe ata donin të kontrollonin dollapin tuaj. Rregulli ishte i tillë. Do të pyesnin drejtorin e spitalit, sekretarin e partisë me qëllim të vijonin kontrollin.

E kisha Biblën në atë dollap. Dhe drejtori ishte komunist. Ai ishte nipi i dikujt që ishte anëtar i Byrosë Politike dhe kushëriri i tij i parë ishte drejtor i policisë në Tiranë. Ai nuk e lejoi, tha: “Jo, ai është punëtori im më i mirë këtu”. Ai thirri kushëririn e tij dhe u tha të ktheheshin. Por unë nuk e dija këtë – e mora vesh më pas. Pra, ndoshta Zoti na mbrojti.

Dhe një mënyrë tjetër që mendoj se ishte sepse duke punuar në psikiatri, duke lexuar disa Jetë të shenjtorëve, të frymëzuar prej tyre, u përpoqa t’i imitoja, sepse isha shumë i ri. Kur jeni pak më i rritur, ndoshta keni më shumë frikë! Dhe i laja vetë, sepse disa prej tyre nuk mund të laheshin vetë. I kam marrë shumë herë në shtëpinë time për drekë dhe për të shëtitur me ta. Ndoshta ata menduan, “Ai nuk është mirë, mirë mendërisht.” Qëndrimi me këta pacientë në Psikiatri, ndoshta kjo më ka mbrojtur. Ndoshta, nuk jam i sigurt. Zoti kishte mënyra të ndryshme për të mbrojtur dikë. Ose nuk isha i përgatitur për të dhënë një dëshmi, nuk e di; Zoti i di të gjitha këto gjëra.

Por mund të them se me siguri gëzimin që pata gjatë kësaj kohe, nuk e kam përjetuar më shumë në Shqipëri. Pas vitit 1990 ishim të lirë. Në vitin 1992 ishte më… Dhe tani kishim të hapura, por ende nuk e kam përjetuar të njëjtin gëzim që kam pasur gjatë kësaj kohe. Dhe gëzimi është si… Më kujtohet një herë Mitropoliti, i ndjeri Mitropoliti Kallistos (Ware), po diskutonim për gëzimin. Ai tha këto fjalë, se gëzimi nuk është diçka që lidhet me njerëzit e përkohshëm; është një dhuratë nga Zoti. Nëse është një dhuratë, kjo do të thotë se nuk është diçka vetëm për ne. Ne duhet të kuptojmë se kjo dhuratë vjen nga Zoti; është një dhuratë për ne. Kur themi se Zoti është i pranishëm në jetën tonë, do të thotë që të gjitha vlerat që vijnë nga mësimi i Zotit duhet të jenë pjesë e jetës sonë. Dhe përmes sakrificës, ne mund të kemi gëzim. Pa kryq, nuk ka gëzim.

Unë u them shumë njerëzve diçka që është e rëndësishme, besoj, sepse sot kemi mungesë sakrificash. Sot kemi egoizëm: secili për vete, unë në radhë të parë, vendi im i pari. Në të gjithë botën ekziston kjo. Fjala “sakrificë”, etimologjia e fjalës vjen nga dy fjalë latine: sacra, e shenjtë dhe folja facere, bëj, pra fjalë për fjalë do të thotë “të bësh të shenjtë”. Nuk mund të bëhesh i shenjtë pa sakrificën, por sakrifica nuk është destinacioni përfundimtar: Është ngjallja! Është gëzimi!

Në këtë periudhë vuajtjesh, përndjekjesh, kishe shumë herë të rinj – kisha moshatarë me mua, 20, 24 vjeç, të dënuar thuajse për asgjë. Për të kuptuar këtë në kohën e frikës dhe këto gjëra, qarkullonin disa anekdota, disa shaka.

Një shaka që qarkullonte në shumicën e vendeve komuniste.

Është si vijon: Janë dy të burgosur dhe njëri e pyeti tjetrin: “Sa vjet je i dënuar?” Përgjigja: “20 vjet”. Dhe ai tha: “Për çfarë?” Ai u përgjigj: “Për asgjë”. Dhe të tjerët thanë: “Gënjeshtar. Për asgjë, ju mund të dënoheni vetëm 10 vite burg!” Kjo shaka tregon shumë mirë frymën e kësaj. Dhjetë vjet në burgjet e tmerrshme dhe shumë njerëz u persekutuan; ata vuajtën.

Tani kur shoh… Nuk mund të gjesh një arsye. Të gjitha këto regjime, gjithë këto diktatura, nuk mund të gjesh një arsye pse. Është një çmenduri dhe nuk mund të gjesh një arsye në çmenduri. Por të gjitha këto, ato vijnë nga një shoqëri pa perëndi dhe doktrina pa perëndi. Shumë saktë e përkufizon shkrimtari i famshëm Solzhenitsyn që thotë: “Një shoqëri pa perëndi, fillimi i Gulagut”.

Këta njerëz ishin të motivuar nga urrejtja, dhe urrejtja shkatërron gjithçka, dhe me siguri urrejtja nuk vjen nga Zoti. Nuk mund të ndërtosh me urrejtje. Ju mund të ndërtoni vetëm përmes dashurisë. Ishte një prift rumun që kaloi shumë vite në burg dhe pasi e dëbuan nga Rumania dhe kur shkoi në Perëndim, ndoshta në Francë, shumë gazetarë bënin pyetje të ndryshme. Njëri prej tyre tha: “Pse komunistët i urrejnë të krishterët?” Ai tha: “Jo, ata nuk i urrejnë vetëm të krishterët. Ata urrejnë gjithçka. Ata e urrejnë njëri-tjetrin.”

Pra, nëse keni urrejtje, do të urreni gjithçka. Dhe e kundërta: Nëse keni dashuri, do t’i doni të gjithë të tjerët. Problemi është se çfarë kemi vërtet në vetvete. Nuk është problemi me të tjerët, sepse ne përpiqemi të justifikojmë veten, sepse ata janë të këqij. Kjo është për shkak se ne jemi të këqij; ne i shohim këta njerëz të këqij. Nëse jemi mirë, do të shohim diçka ndryshe nga kjo. Dhe shenjtorët na e thonë këtë përmes jetës së tyre, përmes jetës së tyre të shenjtë. Ata ishin në gjendje të shihnin ikonën e Zotit tek çdo qenie njerëzore. Na mungon kjo sepse zemra jonë nuk është e pastër. “Lum ata që janë të pastër në zemër.” Do të thotë që ju mund ta shihni Zotin dhe, duke parë Zotin, ju mund ta shihni Zotin në çdo qenie njerëzore!

Nëse nuk e sheh Zotin në qeniet njerëzore, nuk e ke parë kurrë Zotin. Shën Gjon Gojarti kishte të drejtë kur tha se nëse nuk e gjeni Krishtin në lypësin në shkallët e kishës, nuk do ta gjeni në kupë. Nëpërmjet dashurisë ne mund t’i zbulojmë këto gjëra dhe të gjitha ideologjitë që bazohen në urrejtje janë shkatërruese. Ata do të shkatërrojnë veten dhe njerëzit përreth. Si një njeri i shenjtë që shpëton veten por dhe njerëzit që janë përreth.

Në botën e sotme, njerëzit kanë nevojë për këtë dashuri. Etërit e Kishës në një mënyrë tjetër kanë shprehur të njëjtën gjë, dhe Kryepeshkopi Anastas ka thënë se “e kundërta e dashurisë, nuk është urrejtja; është egoizmi”. Ne po jetojmë tani në periudhën e egoizmit, secili vetëm për vete. Nëpërmjet kësaj, të gjithë do të bëhen të vetmuar, sepse egoizmi na ndan nga të tjerët. Kur Zoti tha t’i duam të tjerët si veten tonë, kjo është për të mirën tonë, sepse njeriu është një qenie komunitare, si Trinia e Shenjtë. Ekziston një Qenie në Tre Persona, dhe qeniet njerëzore janë në të njëjtin model. Një i krishterë nuk mund të jetë vetëm për veten e tij. Nga shekulli i dytë, Tertuliani tha ato fjalët e famshme: Unus Christianus, nullus Christianus. Një i krishterë vetëm për veten e tij nuk është i krishterë.

Përshtati në shqip: Antonio Poshnjari